💰 भविष्य सुरक्षित करण्यासाठी: नॅशनल पेन्शन सिस्टम (NPS) २०२५ - वाढीव फायदे आणि संपूर्ण अर्ज प्रक्रिया

💰 भविष्य सुरक्षित करण्यासाठी: नॅशनल पेन्शन सिस्टम (NPS) २०२५ चे फायदे आणि संपूर्ण अर्ज प्रक्रिया

राष्ट्रीय पेन्शन सिस्टम (National Pension System - NPS) ही तुमच्या निवृत्तीच्या वयासाठी एक सुरक्षित आणि कर-सवलत असलेली दीर्घकालीन बचत योजना आहे. भारत सरकारने सुरू केलेली ही योजना तुम्हाला तुमच्या कार्यकाळात नियमितपणे बचत करण्याची सवय लावते, ज्यामुळे निवृत्तीनंतर तुम्हाला नियमित मासिक पेन्शन मिळू शकते. आजच्या महागाईच्या काळात, वृद्धापकाळात आर्थिक स्वातंत्र्य टिकवण्यासाठी NPS हा एक उत्तम पर्याय आहे.

📢 महत्त्वाचे अद्ययावत (Latest Update: डिसेंबर २०२५)

केंद्रीय कर्मचाऱ्यांसाठी, युनिफाइड पेन्शन स्कीम (Unified Pension Scheme - UPS) मध्ये बदलण्याचा पर्याय निवडण्याची अंतिम मुदत ३० नोव्हेंबर २०२५ होती. यानंतर हा पर्याय निवडता येणार नाही. NPS मध्ये गुंतवणूक करत असलेल्या केंद्रीय कर्मचाऱ्यांसाठी आता PFRDA ने ६ पर्यंत अतिरिक्त ऑटो इन्व्हेस्टमेंट (Auto Choice) पर्याय उपलब्ध केले आहेत, जेणेकरून ते त्यांच्या जोखीम घेण्याच्या क्षमतेनुसार जास्त इक्विटी एक्सपोजर निवडू शकतील.

📝 मुख्य वैशिष्ट्यांची सारणी (Key Highlights Table)

✅ राष्ट्रीय पेन्शन सिस्टम (NPS) साठी पात्रता निकष

NPS मध्ये सहभागी होण्यासाठी खालील अटी पूर्ण करणे आवश्यक आहे:

• नागरिकत्व: अर्जदार भारतीय नागरिक (निवासी किंवा अनिवासी) किंवा OCI (Overseas Citizen of India) असावा.

• वयोमर्यादा: अर्ज करताना तुमचे वय १८ वर्षे पूर्ण ते ७० वर्षांपेक्षा कमी असावे.

• KYC अनुपालन: अर्जदाराने KYC (Know Your Customer) नियम आणि आवश्यक कागदपत्रे पूर्ण करणे बंधनकारक आहे.

• नोकरीचा प्रकार:

  • सरकारी कर्मचारी: केंद्र/राज्य सरकारी कर्मचाऱ्यांसाठी ही योजना लागू आहे (सशस्त्र दल वगळता).

  • खाजगी/कॉर्पोरेट कर्मचारी: ज्या कॉर्पोरेट संस्थांनी NPS स्वीकारली आहे, त्यांचे कर्मचारी.

  • सामान्य नागरिक (All Citizen Model): नोकरी, व्यवसाय, स्वयंरोजगार करणारे किंवा गृहिणी, कोणताही नागरिक सहभागी होऊ शकतो.

💎 NPS चे प्रमुख फायदे आणि वैशिष्ट्ये

NPS केवळ निवृत्तीसाठी बचत करत नाही, तर ते अनेक महत्त्वपूर्ण फायदे देखील प्रदान करते:

१. अतुलनीय कर लाभ (Tax Benefits)

NPS हे सर्वात जास्त कर-कार्यक्षम गुंतवणूक साधनांपैकी एक आहे.

• कलम ८०CCD (1B): अतिरिक्त ₹५०,००० पर्यंतच्या गुंतवणुकीवर वजावट मिळते. (ही वजावट ८०C च्या ₹१.५० लाखांच्या मर्यादेव्यतिरिक्त आहे).

• कलम ८०CCD (1): ₹१.५० लाख पर्यंतच्या गुंतवणुकीवर वजावट (कलम ८०C च्या एकूण मर्यादेत).

• कलम ८०CCD (2): जर तुमचा नियोक्ता (Employer) तुमच्या NPS खात्यात योगदान देत असेल, तर मूळ वेतन (Basic Pay) + महागाई भत्त्याच्या (DA) १०% (केंद्रीय सरकारी कर्मचाऱ्यांसाठी १४%) पर्यंतची रक्कम करमुक्त असते.

• निवृत्तीनंतरचे लाभ: वयाच्या ६० व्या वर्षी काढलेली एकूण रकमेपैकी ६०% रक्कम पूर्णपणे करमुक्त असते. उर्वरित ४०% ॲन्युइटीमध्ये गुंतवावी लागते (ॲन्युइटीतून मिळणारी पेन्शन करपात्र असते).

२. गुंतवणुकीची लवचिकता (Investment Flexibility)

तुम्ही तुमच्या जोखीम घेण्याच्या क्षमतेनुसार गुंतवणूक कशी करायची (Asset Allocation) हे निवडू शकता:

३. पोर्टेबिलिटी आणि पारदर्शकता (Portability and Transparency)

• पोर्टेबल: तुमचा स्थायी निवृत्ती खाते क्रमांक (PRAN) नोकरी किंवा ठिकाण बदलले तरी तोच राहतो.

• पारदर्शक: तुम्ही तुमच्या खात्याचे मूल्य आणि गुंतवणुकीचा परतावा कधीही ऑनलाईन तपासू शकता.

४. आंशिक पैसे काढण्याची सुविधा (Partial Withdrawal)

खाते उघडल्यानंतर ३ वर्षांनी, तुम्ही काही विशिष्ट गरजांसाठी (उदा. मुलांचे शिक्षण/लग्न, घर खरेदी, गंभीर आजार) तुमच्या स्वतःच्या योगदानाच्या २५% पर्यंत रक्कम काढू शकता.

📑 आवश्यक कागदपत्रे (Documents Required)

NPS खाते उघडण्यासाठी खालील कागदपत्रे आवश्यक आहेत:

• ओळखपत्र (Proof of Identity): पॅन कार्ड (PAN Card)

• पत्त्याचा पुरावा (Proof of Address): आधार कार्ड (Aadhaar Card), पासपोर्ट, मतदार ओळखपत्र (Voter ID), वीज/पाणी बिल (२ महिन्यांपेक्षा जुने नसावे).

• जन्म तारखेचा पुरावा (Proof of Date of Birth): आधार कार्ड, शाळा सोडल्याचा दाखला (Leaving Certificate), पासपोर्ट.

• बँक खात्याचा पुरावा: रद्द केलेला चेक (Cancelled Cheque), बँक पासबुकची प्रत किंवा बँक स्टेटमेंट (यात खाते क्रमांक, IFSC कोड आणि नाव स्पष्ट दिसावे).

• फोटो: पासपोर्ट आकाराचा अलीकडील रंगीत फोटो.

• स्वाक्षरी: स्कॅन केलेली स्वाक्षरी (ऑनलाईन प्रक्रियेसाठी).

💻 अर्ज प्रक्रिया (Application Process)

NPS खाते तुम्ही ऑनलाईन (eNPS) किंवा ऑफलाईन पद्धतीने (PoP-SP द्वारे) उघडू शकता.

१. ऑनलाईन प्रक्रिया (eNPS - सर्वात जलद मार्ग)

1. संकेतस्थळ भेट: NPS Trust किंवा CRA (Central Recordkeeping Agency) च्या अधिकृत eNPS पोर्टलला भेट द्या.

2. नोंदणी: 'National Pension System' अंतर्गत 'Registration' पर्याय निवडा.

3. ओळख तपशील: तुम्ही पॅन आणि आधार (आधार e-KYC साठी) वापरून नोंदणी करू शकता. आधार वापरल्यास तुमचे KYC त्वरित पूर्ण होते.

4. माहिती भरा: फॉर्ममध्ये विचारलेली वैयक्तिक, संपर्क, बँक आणि नॉमिनीची माहिती अचूक भरा.

5. गुंतवणूक पर्याय निवडा: तुमचा पसंतीचा पेन्शन फंड मॅनेजर (PFM) आणि गुंतवणुकीचा पर्याय (Active/Auto Choice) निवडा.

6. योगदान: तुमचे पहिले योगदान (Tier I साठी किमान ₹५००) ऑनलाईन जमा करा.

7. PRAN निर्मिती: यशस्वी नोंदणीनंतर, तुम्हाला तुमचा PRAN (Permanent Retirement Account Number) त्वरित मिळेल.

२. ऑफलाईन प्रक्रिया (PoP-SP - Point of Presence - Service Provider)

1. PoP-SP शोधा: PFRDA वेबसाइटवर किंवा आपल्या बँकेच्या शाखेत PoP-SP (उदा. अधिकृत बँका आणि वित्तीय संस्था) शोधा.

2. फॉर्म गोळा करा: PoP-SP कडून सब्सक्राइबर रजिस्ट्रेशन फॉर्म (SRF) घ्या.

3. फॉर्म भरा: फॉर्म भरा आणि आवश्यक कागदपत्रे जोडा.

4. सबमिट करा: फॉर्म आणि तुमच्या पहिल्या योगदानाची रक्कम (चेक/डीडीद्वारे) PoP-SP कडे जमा करा.

5. पावती/PRAN: अर्ज प्रक्रिया पूर्ण झाल्यावर PoP-SP तुम्हाला पावती देईल आणि काही दिवसांत तुमचा PRAN कार्ड (किट) तुमच्या पत्त्यावर येईल.

🔗 महत्त्वाच्या लिंक्स (Important Links)

❓ वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs)

Q. NPS मध्ये Tier I आणि Tier II खात्यात काय फरक आहे?

उत्तर:

• Tier I खाते: हे मुख्य निवृत्ती खाते आहे. यात जमा केलेली रक्कम ६० वर्षांपर्यंत लॉक-इन असते आणि यावरच कर लाभ मिळतात.

• Tier II खाते: हे ऐच्छिक बचत खाते आहे. याला कोणताही लॉक-इन कालावधी नसतो आणि तुम्ही गरजेनुसार पैसे काढू शकता. (या खात्यातील गुंतवणुकीवर सामान्यतः कर लाभ मिळत नाहीत, सरकारी कर्मचाऱ्यांसाठी काही अपवाद आहेत).

Q. मी ६० वर्षांनंतर NPS मधून १००% रक्कम काढू शकतो का?

उत्तर: नाही. नियमांनुसार, वयाच्या ६० व्या वर्षी एकूण जमा झालेल्या रकमेपैकी ६०% पर्यंत रक्कम तुम्ही एकरकमी काढू शकता (ही रक्कम करमुक्त असते). उर्वरित किमान ४०% रक्कम तुम्हाला नियमित पेन्शन मिळवण्यासाठी ॲन्युइटी (Annuity) खरेदी करण्यासाठी वापरावी लागते.

अपवाद: जर तुमचा एकूण कॉर्पस (Total Corpus) ₹५ लाख किंवा त्याहून कमी असेल, तर तुम्ही ती १००% रक्कम काढू शकता.

Q. मी NPS मधील गुंतवणूक पर्याय वर्षातून किती वेळा बदलू शकतो?

उत्तर:

• पेन्शन फंड मॅनेजर (PFM): तुम्ही एका आर्थिक वर्षात एकदा (Once in a Financial Year) बदलू शकता.

• गुंतवणुकीचा पर्याय (Active/Auto Choice) किंवा ॲसेट ॲलोकेशन (Asset Allocation): तुम्ही एका आर्थिक वर्षात चार वेळा (Four Times in a Financial Year) बदलू शकता.